Ne yazık ki, Balkan Savaşlarıyla, sonrasında İngiliz, Fransız ile Rusların kollamasıyla, Venizelos Başbakanlığında Yunanistan Osmanlı’dan aldığı toprağı üç kat büyütmüş. Topraklar boş olunca tilki gibi kurnaz Venizelos, Lozan anlaşmasına Türkiye’deki Ortodokslarla, Rumeli’deki Türklerin değiş-tokuş (mübadele) edilmesi gerektiğini yazdırtmış. İngilizler ile Fransızlar bunu dayatmışlardır. Değiş-tokuşta İstanbul, Bozcaada, Gökçeada Rumları dışta tutulacaktır.
Oysa Rumlar Yunanlı değil, Anadolu uygarlıklarının mirasçısı olan kişilerdir. Batının bu yaptırımı çok acı olmuştur. Rumlar 1926’da Mübadele ile Yunanistan’a gidince, Ganohora’daki şarapçılığı, tuğlacılık, kiremitciliği, ipek böcekçiliğini, meyveciliği, tarımı, bal üretimini, Türk yemeklerini Yunanistan’a götürmüşler, orada üretim yapmaya başmışlar, ürünlerini kolayca Avrupa’ya satmışlardır.
Rumlar gidince, kimi kilise ile manastır camiye çevrilmiş, kimileri define vardır diye definecilerce darmadağın edilerek yıkılmıştır. Günümüzde, Rum Ortodoks Patrikhanesi başkanı Barthelomos başkanlığında Ortodokslar bölgeye gelip, kilisenin temeli kalmış olsa bile
Türkiye’de içki ile şarap üretimi düşünce, Atatürk, yönetmeliği değiştirip, Türklerin de şarap yapabileceklerini duyurmuş. Bunun üzerine Rumlardan şarapçılığı bilen Ganohoralı tuğlacı Türkler şarapçılığa başlamışlar. Süre içinde tuğla ile kiremitçilik, çömlekçilikde, porselen, melamin çıkınca bitmiş. Yeni Türk şarapçılar Rumlardan kalan evlere, tarlalara konmuşlar. Birdenbire varsıllaşmışlar.
Rumeli, Mayadağ’dan gelen Türkler deniz kıyısındaki Mürefte’ye yerleştirilmek istenmiş. Her birine 3 dönüm bağ, zeytinlik ile ev verilmiş. Ancak onlarda deniz yaşantısı olmadığından, biz Mayadağ gibi, dağa yerleşelim demişler. Ellerindeki evleri, arsaları şarapçı Türklere devretmişler. Gittikleri yer de Doluca tepenin arkasındaki deniz görmeyen yerlermiş.
1960 yıllarına kadar Mürefte’de tek tük Rumlar kalmış. Bunlardan bilinenler; uzun boylu Sirkeci Aron dedikleri şarap uzmanı, (Mesih Aslan, eski bekçi, sözlü bilgi, 2020). Şarapçı Angaros öteki şarapçıymış. Ancak İstanbul’da 6-7 Eylül 1955 olayları olunca onlar da ülkeyi terk etmişler.
2015 yılına dek, her yıl Yunanistan’dan otobüslerle buradan giden Rumlar ile onların oğulları gelip, köylerine bağlarına uğramışlar. Son gelen 2015 yılında 92 yaşında Platanoslu(Çınarlıköy’den) bir Rum’muş(1923 doğumlu). Sonrasında Türkiye’ye gelmeyi durdurmuşlar. Bunun nedeni de eskilerin ölmeleri, çocuklarının ise ilgilerinin kalmaması olabilir.
Prof. Dr. Övgün Ahmet ERCAN, Gezgin Yazar.